terça-feira, 30 de novembro de 2021

Apontamentos sobre a Lisboa e Sevilha nos séculos XVI e XVII (10) 2ª parte

 


Apontamento 10 - Descrição de Sevilha a partir da imagem de Braun e Hogenberg 1588

 

Cap. 7

Postigo del Carbon (inscrito na imagem)

  


fig. 30 – Postigo del Carbon. Pormenor de Sevilha 1588 no Civitates Orbis Terrarum de Georg Braun (1542-1622) e Franz Hogenberg (1535-1590).

  

Os postigos do Carbón (escrito à direita na imagem), e o do Aceite, eram as portas funcionais da muralha.

O Postigo del Carbón era de início uma simples abertura na muralha construída no tempo de Alfonso X o Sábio (1221-1284), rei de Castela e Leão de 1252 até 1284.

O arquitecto Hernán Ruiz (c. 1514-1569) reformulou o Postigo em 1566 e foi então colocada uma lápide comemorativa. Em 1573 efectuou-se nova intervenção com a colocação de um novo brasão com as Armas Reais. Foi chamado ainda de Postigo del Oro.

Na pintura atribuída a Sanchez Coello a Puerta del Carbon é destacada em branco na sua nova forma.

 

fig. 31 -  A porta del Carbon. Pormenor do quadro atribuído a Alonso Sanchez Coello (1531-1588), óleo s/ tela, 146 x 295 cm. Museu do Prado/Museu das Américas

 

Postigo do Azeite 

Também conhecido como puerta de los Barcos” no século XII, já que os almoádes tinham junto a ela construído as primeiras atarazanas.

O bresciano Benvenuto Tortelli (1533-1594), com o nome convertido para espanhol de Benvenuto Tortelo, foi, entre 1569 e 1571, nomeado Maestro Mayor de las Obras de la Ciudad, e, entre outras obras, encarregado de projectar a reforma desta entrada, que consistiu na união das duas primitivas torres, obra que terminou em 1573, data essa que se encontra na lápide.

Pelo Postigo do Azeite entrava o azeite proveniente dos olivais dos arredores de Sevilha, sendo sobretudo conhecidos e apreciados, aqueles provenientes de Aljarafe (em árabe = outeiro), uma zona nos arredores de Sevilha e rica em olivais.


Alonso Morgado refere a abundância de Azeite em Sevilha:

“Provee Sevilla de Azeyte a todo el Reyno, y a todas las Indias, si puede assi dezirse, por lo qual no tengo para que tratar de su inmensa abundancia.” [1]

 

Do mesmo modo, Agustin Rojas refere o Azeite, no diálogo entre as personagens Rios e Ramirez, na sua comédia, já aqui citada, El viagen entretenido:

“Rios

Sin esto, provea Sevilla de azeyte a todo el reyno, ya las Indias?

Ramirez

Yo he oydo dezir, que muchos dias se registran en la Aduana, mas de

diez mil arrobas: y que su diezmo y alcavalas, pasa de quarenta mil ducados, y veynto mil arrobas de azeyte.

Y que en espacio de dos horas, se vende a su puerta todo de contado.” [2]



[1] Alonso Morgado, Historia de Sevilla Historia de Sevilla en la cual se contienen sus antigüedades, grandezas y cosas memorables en ella acontecidas desde su fundación hasta nuestros tiempos, Compuesta y ordenada por Afonso Morgado, indigno Sacerdote, natural de la villa de Alcantara, en Estremadura. En la Imprenta de Andrea Perscioni y Ioan de Leon Sevilla 1587. (libro segundo pág.156).

[2] Agustin Rojas (1572-c,1635), El viagem entretenido de Agustin de Rojas, natural de Madrid. En la Empreta Real Madrid M. DC. III. (pág. 22 e 23). BNE.


Cap. 8

(40) Las Ataraçanas. (Atarazanas)

No Arenal, entre o Postigo del Carbon e do Aceite e a Torre de la Plata e a Torre del Oro, encontravam-se as Atarazanas (40).

Construções árabes do século XII, sobre as quais, em 1252 Alfonso X constrói as Reales Atarazanas, e que no século XVI foram modificadas com a construção em 1587 da Aduana (Alfândega).

 


fig. 32 – As Atarazanas. Pormenor de Sevilha 1588 no Civitates Orbis Terrarum de Georg Braun (1542-1622) e Franz Hogenberg (1535-1590).

 

fig. 33 - Pormenor do quadro atribuído a Alonso Sanchez Coello (1531-1588), óleo s/ tela, 146 x 295 cm. Museu do Prado/Museu das Américas.

 

La Aduana (Alfândega)

 

Entre 1585 e 1587 é construída a nova Alfândega.

Alonso Morgado na sua Historia de Sevilla indica a data de 1586 para a nova Alfândega.

“Como es la nueva Casa de Aduana, de que se usa desde este año de mil y quinientos y ochenta y seys, la mas sumptuosa y magnifica, que outra ninguna del Reyno.” [1]

E segundo Diego de Zuñiga no ano de 1587, foi colocada sobre a porta da Alfândega uma placa com a seguinte inscrição:

“Reynando en España el Católico y muy alto, y poderoso Rey Don Felipe segundo, y siendo asistente en esta ciudad el conde de Orgaz*, Sevilla mandó hacer esta Aduana para servir á su magestad, teniendo á su cargo los almoxarifazgos, año de 1587.”  [2]

[*Juan Hurtado de Mendoza Guzmán y Rojas (1536-1606), 3º Conde de Orgaz, foi Assistente de Sevilha e responsável pela edificação da Aduana (Alfândega), da Casa da Moeda e da Lonja.]

Referir o Conde de Orgaz remete-nos, de imediato, para o célebre quadro de El Greco (Doménikos Theotokópoulos 1541-1614) denominado O enterro do conde de Orgaz de 1586, que representa o funeral de Gonzalo Ruiz de Toledo (12__-1323), 4º Senhor da Vila de Orgaz.

fig. 34 – El Greco, Enterro do Conde de Orgaz 1586, óleo obre tela, 460 x 360 cm. Igreja de São Tomé, Toledo, Espanha.


E, segundo alguns autores, a personagem no centro da pintura com a Cruz de Santiago, entre as figuras de Santo Estevão (morto no ano de 35) e de Santo Agostinho (354-430) seria o retrato anacrónico de Juan Hurtado de Mendonza o 3º Conde de Orgaz.

 

fig. 35 - O 3º Conde de Orgaz? Pormenor do quadro de El Greco de 1586.


Ainda sobre a Aduana, Rodrigo Caro na sua Antiguidades y principado de la Ilustrissima Ciudad de Sevilla escreve:

“Una de las cosas màs celebres, que tiene Sevilla (y si dixera toda España, no me enganaré) es el Aduana, edificada en el sítio de las Ataraçanas, y q ocupa buena parte dellas. Su fabrica es muy ancha, y alta; la mayor parte de canteria, y ladrillo, edificada a modo de un templo com su Cruzero, toda de bobeda. Aqui vienen a parar todas quantas mercaderias, y cosas, que se vienen a vender a Sevilla, y asi está sempre llena de fardos, caxones, tércios, y otros géneros de carga, que apenas se puede andar por ella, estado las mercaderias unas sobre otras, haziendo grandes, y altos cúmulos dellas. Tiene jurisdicion esta Aduana sobre todas las del Reyno de Castilla, y Portugal… [3] 

 

La Real Casa de la Moneda

 

 Pedro de Medina (1493-1567), refere a antiga Casa da Moeda:

“Ay en Sevilla, una casa de moneda, que ami parecer es la mexor del mundo, y de onde mas moneda se labra. Porque ordinariamente andan labrando, y batiendo la moneda, ciento, y ochenta hombres: de mañera, que cada día se labran, setecientos marcos de oro, y plata.

Haze admiración ver los montones de moneda, que en ella ay. De esta Casa salen continuas recuas cargadas de oro y plata amonedadas, como si fuesse otra mercaduría, común.” [4]


Mas a nova Real Casa de la Moneda, não desenhada ou assinalada na imagem, foi construída entre 1585 e 1587, também, no tempo do Assistente Juan Hurtado Mendonza, Conde de Orgaz, por Juan Minjares (c.1520-1599), e estava situada entre a Torre de la Plata e a Torre del Oro, à entrada da cidade.

Alonso Morgado na sua Historia de Sevilla refere:

“(…) la Casa Real de la Moneda, donde se haze mas Moneda que en otra de todo el mundo, porque casi a la contina la baten, y labran en ella mas de dozientos hombres. Y assi es cosa de admiraciõ, ver alli los grandes montones, y las recuas, q salen della cargadas de la tal Moneda labrada de Plata, y Oro, como si fuera otra qualquiera Mercaderia.” [5]

 

E Rodrigo Caro aponta já a nova Casa da Moeda.

“…arrimada al muro del Alcázar, está la casa de la moneda, que es una de las cosas que adornam y engrandecen a Sevilla, assi por la grandeza del edifício, como por lo que admira, y entretiene ver fundir, labrar y acuñar en ella el oro y la plata para llenar de riqueza a todo el mundo.” [6]

 


[1] Alonso Morgado, Historia de Sevilla en la cual se contienen sus antigüedades, grandezas y cosas memorables en ella acontecidas desde su fundación hasta nuestros tiempos, Compuesta y ordenada por Afonso Morgado, indigno Sacerdote, natural de la villa de Alcantara, en Estremadura. En la Imprenta de Andrea Perscioni y Ioan de Leon Sevilla 1587. (libro segundo pág.171).

[2] Diego de Ortiz de Zuñiga, Annales eclesiasticos, y seculares de la muy noble, y muy leal civdad de Seuilla, metropoli de la Andaluzia. Que contiene sus mas principales memorias desde el año de 1246. En Madrid: en la Imprenta Real, por Iuan García Infançon. Acosta de Florian Anisson, Mercader de Libros. Madrid 1677. (pág. 564.)

[3] Rodrigo Caro Antiguidades y principado de la ilustrissima Sevilla Y Chorographia de su Convento Iuridico, o antigua Chancilleria. En Sevilla, por Andreas Grande Impressor de libros.Sevilla 1634. (pág. 60)

[4] Pedro de Medina (1493-1567), Libro de grandezas y cosas memorables de España. Agora nuevo fecho y recopilado por el Maestro Pedro de Medina vezino de Sevilla, Sevilla, Dominico de Robertis, 1548. (Libro segundo pág. 128).

[5] Alonso Morgado, Historia de Sevilla Historia de Sevilla en la cual se contienen sus antigüedades, grandezas y cosas memorables en ella acontecidas desde su fundación hasta nuestros tiempos, Compuesta y ordenada por Afonso Morgado, indigno Sacerdote, natural de la villa de Alcantara, en Estremadura. En la Imprenta de Andrea Perscioni y Ioan de Leon Sevilla 1587. (libro segundo pág.171).

[6] Rodrigo Caro, Antiguidades y Principiado de la Ilustrissima Ciudad de Sevilla. Y Chorographia de su Convento Iuridico, o antigua Chancilleria. En Sevilla, por Andres grande. Impressor de Libros. Sevilla Año 1634. (pág. 60).


Cap. 9

(20) Plazio del Rey. O Alcazar

O postigo del Carbon (depois chamado de postigo del’Oro) abria para a cidade através de uma via que dava acesso à Catedral e ao Alcázar, o Palácio Real (20) conhecido pelos seus notáveis jardins.

fig. 36 -  A Catedral (13) e o Palácio Real (20) 1588. Pormenor da Vista de Sevilha no Civitates Orbis Terrarum de Georg Braun (1542-1622) e Franz Hogenberg (1535-1590).

 

Escreve Rodrigo Caro:

“A la parte del medio dia, frõtero a la santa Iglesia Metropolitana, està la casa Real, y Palacio antíguo de los Reyes de España, llamado vulgar, y comunmemnte Alcaçar, voz Arabe, q se le quedó de la habitaciõ de los Reies Moros, quãdo posseyerõ esta ciudad. Cercãlo por la parte de fuera la muralla, y torres de su fuerte cerca, y por la parte de dentro outra muralla, que se junta en la Torre del oro, a la qual se puede desde el Alcaçar por cima della…”  [1]

 

Quando Carlos V aí se casou com Isabel de Portugal, efectuaram-se obras de restauro e construi-se o pavilhão Carlos V segundo projecto de Juan Fernandez.

Os jardins foram tratados e embelezados nos reinados de FelipeII e III, pelo arquitecto Vermondo Resta (c.1555-1625).

Já Andea Navagero indicava que “Há un spatio pieno de Naranzi, & Limoni bellissimi, & da dietro piu giardini bellissimi, & tra quelli un bosco bellissimo di Naranzi, che non ammette il Sole, & invero non vi è forse il piu dilettevol loco in Spagna.” [2]

[Há um espaço cheio de Naranjas e Limões belíssimo, e por trás mais belíssimos jardins e ainda um belo bosque de Naranjos, que não permite o Sol e contudo não existe um lugar tão aprazível em Espanha.]

E para Mal Lara o Alcazar “es de grande sitio, y de mucha frescura, y como assiento para que los Reyes no se desdeñen de bivir en ella, porque aunque sea obra antigua, y se hayan mudado muchas partes, que están a lo moderno.”  [3]


Cap. 10

(19) Plaza de Palazio

 


fig. 37 – A Praça do Palácio (19). Pormenor de Sevilha 1588 no Civitates Orbis Terrarum de Georg Braun e Franz Hogenberg.

 

La Casa de la Contratacion de las Indias

Criada pelos Reis Católicos em 1503, dava a Sevilha o exclusivo dos produtos das Índias Ocidentais.

Instalada inicialmente junto ao Guadalquivir rapidamente se transferiu para um edifício no Alcazar, que sujeito a várias transformações se consolidou em 1539.

O professor Francisco Morales Padrón (1924-2010), publicou em 1978 um artigo sobre a Historia de Sevilla de Luis Peraza, ordenando e possibilitando a leitura do manuscrito de Luis Peraza.

Peraza ao referir a razão do nome de Postigo del Oro por la gran multitud dello que para la Casa de la Contratación que sus Magestades en Sevilla tienen, cada día meten por él. Sin la gran abundancia del oro que cada día por allí suele entrar de la isla Española, de Puerto Rico, de Cuba, de Niqueragua (sic), de Tierra Firme, de la Nueva España, de Guatimala y de Yucatán, entró este el año de 1536 tanta munchedumbre de oro de la provincia nuevamente descubierta del Pirú, que aún a los que los vimos, se nos hace dificultoso viéndolo poderlo creer, las naos cargadas de oro, cuio lastre era plata sin entremeter otro metal; todos los pasageros traían quasi a veinte o treinta mil ducados, y andaban veinte y siete carretas juntas, que unas entrando y otras saliendo en cajas mui grandes metían el oro a la Casa de la Contratación.” [4]

Afirma Rodrigo Caro:

“La casa Real de la Contratacion de Indias es parte del Alcaçar, y quarto antíguo della: tuve su principio luego que se descubriò aquel mundo nuevo, aunque la forma total no la tuvo hasta el año de 1539.” [5]

 


[1] Rodrigo Caro, Antiguidades y Principiado de la Ilustrissima Ciudad de Sevilla. Y Chorographia de su Convento Iuridico, o antigua Chancilleria. En Sevilla, por Andres grande. Impressor de Libros. Sevilla Año 1634. (pág.56).

[2] Andrea Navagero (1483-1529), Il Viaggio fatto in Spagna, et in Francia, dal Magnifico M. Andrea Navagiero, fu oratore dell’Ilustrissimo Senato Veneto, alla Cesarea Maesta di Carlo V. Com la descrittione particolare delli luochi, & costumi delli popoli di quele Provincie. In Vinegia apresso Domenico Farri. 1563. (pág. 13).

[3] Juan de Mal Lara (1524-1571), Recibimiento que hizo la muy noble y muy leal ciudad de Sevilla a la C. R. M. del Rey don Felipe N. S. Con una breve descripción de la ciudad y su tierra. En casa de Alonso Escrivano, Sevilla, 1570. (pág. 176).

[4] Luis Peraza La Historia de Sevilla (manuscrito) in Francisco Morales Padrón (1924-2010), Boletin de la Real Academia Sevillana de Buenas Letras: Minervae Baeticae, nº 6, 1978 (pág. 76 a 174). (cap.V.  pág. 159).

[5] Rodrigo Caro, Antiguidades y Principiado de la Ilustrissima Ciudad de Sevilla. Y Chorographia de su Convento Iuridico, o antigua Chancilleria. En Sevilla, por Andres Grande. Impressor de Libros. Sevilla Año 1634. (pág.58 v.).


Cap. 11

(24) A Puerta del Arenal

 

Entre as Atrarazanas e os bairros da Cesteria e da Carreteria situava-se a Porta do Arenal (24) que ligava o Arenal à Catedral por uma rua ladeada por lojas e escritórios, constituindo um lugar de encontros e negócios. Era, por isso, a porta principal e a entrada simbólica da cidade. (ver Apontamento 8).

Luís de Peraza descreve a importância da Porta do Arenal, e refere a Carreteria onde os tanoeiros fabricam as pipas e o areal junto à porta.

“(...)Puerta famosísima por las grandes mercaderías de diversas cosas, que para cargar en las Naos, que van a las Indias, por ella comúnmente suelen sacar. Tiene esta puerta a un lado el grande arrabal de la Carretería, donde se hacen las pipas y va madera para llevar vino, vinagre, aceite y otras cosas a las-sijas de Indias, por el cual tracto los vecinos de allí son ricos y de muy buen caudal. A mano derecha, saliendo de esta puerta, están las tabernas o casas de trato en abundancia(...) Llaman del Arenal a esta puerta, por una gran plaza de arena, muy llena, que tiene delante de sí, donde hay muchedumbre de cordoneros que hacen maromas, sogas, cabestrantes, etc., cosas necesarias para los que navegan desde Sevilla como para llevarlas al Reino de Portogal”. [1]

 

 

  

fig. 38 – A via que ligava a Porta do Arenal com a Catedral. Pormenor de Sevilha 1588 no Civitates Orbis Terrarum de Georg Braun e Franz Hogenberg.

 

A Porta do Arenal, era inicialmente uma abertura na muralha moura, mas entre 1560 e 1567 foi monumentalizada por Hérman Ruiz (1514-1569), no estilo renascentista, com um arco ladeado por duas pilastras toscanas onde no entablamento se erguia um frontão. Foi então colocada, na fachada exterior, uma lápide em honra de Felipe II, e uma outra no interior com a data das obras.

 


 fig. 39 – A Porta do Arenal. Pormenor de Sevilha 1588 no Civitates Orbis Terrarum de Georg Braun (1542-1622) e Franz Hogenberg (1535-1590).

 

Na pintura de Sanchez Coello, podemos ver uma rua ladeada por lojas e escritórios, constituindo o lugar de encontros.


fig. 40 – Porta do Arenal. Pormenor da pintura de Sanchez Coello.

 

A Carreteria e a Cesteria

Entre as portas de Triana (B) e do Arenal (C) os bairros de la Cestería, e de la Carretería.

O bairro Carreteria, era assim chamado pelo número de carros que aí circulavam ligados ao transporte de matérias primas para a construção naval e de mercadorias ligadas á navegação.

E Luis Peraza acrescenta

“Tiene esta puerta [do Arenal] al un lado el grande Arrabal de la Carretería, donde se hacen las pipas y vasijas de madera para llevar vinos, vinagres, aceites, y otras cosas a las Indias, por el qual trato los vecinos de allí son ricos, y de mui gran caudal.”[2]

O bairro da Cesteria (1485), como o nome indica era onde se fabricavam cestos e outros objectos de junco, e o da Carreteria, assim chamado pelo número de carros que aí circulavam ligados ao transporte de matérias primas para a construção naval e de mercadorias ligadas á navegação.

 


fig. 41 – A Cesteria e a Carreteria. Pormenor de Sevilha 1588 no Civitates Orbis Terrarum de Georg Braun (1542-1622) e Franz Hogenberg (1535-1590).

 


fig. 42 – Pormenor da pintura de Sanchez Coello.



[1] Luis Peraza La Historia de Sevilla (manuscrito) in Francisco Morales Padrón (1924-2010), Boletin de la Real Academia Sevillana de Buenas Letras: Minervae Baeticae, nº 6, 1978 (pág. 76 a 174). (cap.V.  pág. 160).

[2] Luis Peraza La Historia de Sevilla (manuscrito) in Francisco Morales Padrón (1924-2010), Boletin de la Real Academia Sevillana de Buenas Letras: Minervae Baeticae, nº 6, 1978 (pág. 76 a 174). (pág.160).


Cap. 12

(13) Iglesia Maior. A Catedral e a Giralda

Dominando a cidade destaca-se a Catedral (13), como canta Rodrigo Caro:

“Oh, Sevilla!

Tienes un templo de gran maravilla

Entierro de reyes y gran clerecía,

Que en letras y fee y gran armonía

hace veamos ser Roma Sevilla.” [1] 

 

fig. 43 – A Catedral. Pormenor de Sevilha 1588 no Civitates Orbis Terrarum de Georg Braun (1542-1622) e Franz Hogenberg (1535-1590).

 

Na imagem rodeando a Catedral (13):

a Porta do Carvão;

a Praça do Palácio (19);

a Porta do Arenal (24);

Praça de S. Francisco (15);

e a Praça Duque de Arcos (18).

A Catedral (13), estava praticamente acabada em 1506, mas o cruzeiro, após ter ruído, só foi terminado em 1517 por Juan Gil de Hontañon (1480-1526) então chamado para o reconstruir.

Luis Perazo sobre a Iglesia Mayor cita os versos de Bartolomé de Torres Naharro (c. 1485- c.1530):

 

“Salve os Dios la gran Sevilla victoriosa

Quatro cosas por hazaña,

de verdad,

Que no las tiene ciudad,

Teneis vos con que loaras

Y de que podeis preciaros

En toda la cristiandad:

Un templo de magestad,

sin segundo,

Un Guadalquivir jocundo

Y un gran Campo de Tablada

Y unas Gradas, que una grada

Vale más que algo del mundo.” [2]


E Andrea Navagero destaca de entre as igrejas, a Igreja Maior, pela sua beleza e dimensão.

“Há alquante belle chiesie, & massime la Maggiore, che è bellissima, e maggior di quella di Toledo, ma non tanto ornata, ne si ricca. [3

[Existem umas quantas belas igrejas, mas a Igreja maior, é belíssima e maior que a de Toledo, não tão ornamentada, mas tão rica.]

Sobre a catedral refere Juan de Mal Larala Yglesia Mayor, aquel suntuoso edificio, que es todo de piedra, alta y soberbiamente levantado, sin aver en todo él un madero que lo sustente, ni una teja que lo cubra, por ser todo de piedra, con anchos pilares cuadrados puestos por esquina, tiene cinco naves, siendo la de en medio, que corre de Poniente a Oriente, más alta, y con sus andenes de piedra por donde se puede ver toda.” [4]


Por seu lado, Luis Peraza indica as duas ruas que ladeiam a Catedral destacando a rua de Génova.

“A la mano derecha desta Santa Iglesia de Sevilla está la Calle de Placentines, y a la mano izquierda la Calle de Génova, por que a los de Placencia que fueron en tomar a Sevilla les dieron allí aquella calle para los de aquella tierra, y a los ginoveses les dieron aquí, en la qual calle, aunque al presente vivan libreros y los que hacen jubones que llaman jubeteros, y gran multitude de calceteros que llegan hasta la Plaza de San Francisco, no por eso se ha dejado llamar la Calle de Génova, de la qual tienen antiguos y mui grandes previlegios los ginoveses, la qual se llama así.” [5]

Compreende-se que uma das principais ruas de Sevilha tenha o nome da cidade de Génova, já que a relação entre as duas cidades, fortificou-se durante os séculos XVI e XVII, sobretudo pelo trânsito financeiro entre Sevilha e os banqueiros genoveses, que dele se aproveitavam

Por isso, mais tarde, Francisco Quevedo (1580-1645), refere este circuito financeiro entre as duas cidades, onde o dinheiro:

“Nace en las Indias honrado,
Donde el mundo le acompaña;
Viene a morir en España,
Y es en Génova enterrado.
[6]



[1] Rodrigo Caro, Antiguidades y Principiado de la Ilustrissima Ciudad de Sevilla. Y Chorographia de su Convento Iuridico, o antigua Chancilleria. En Sevilla, por Andres grande. Impressor de Libros. Sevilla Año 1634. (pág. ).

[2] Luis Peraza La Historia de Sevilla (manuscrito) in Francisco Morales Padrón (1924-2010), Boletin de la Real Academia Sevillana de Buenas Letras: Minervae Baeticae, nº 6, 1978 (pág. 76 a 174). (pág.103).

[3] Andrea Navagero (1483-1529), Il Viaggio fatto in Spagna, et in Francia, dal Magnifico M. Andrea Navagiero, fu oratore dell’Ilustrissimo Senato Veneto, alla Cesarea Maesta di Carlo V. Com la descrittione particolare delli luochi, & costumi delli popoli di quele Provincie. In Vinegia apresso Domenico Farri. 1563. (pág. 13).

[4] Juan de Mal Lara (1524-1571), Recibimiento que hizo la muy noble y muy leal ciudad de Sevilla a la C. R. M. del Rey don Felipe N. S. Con una breve descripción de la ciudad y su tierra. En casa de Alonso Escrivano, Sevilla, 1570. (pág. 168 e 169).

[5] Luis Peraza La Historia de Sevilla (manuscrito) in Francisco Morales Padrón (1924-2010), Boletin de la Real Academia Sevillana de Buenas Letras: Minervae Baeticae, nº 6, 1978 (pág. 76 a 174). (cap. V, pág. 164).

[6] Francisco Gomez de Quevedo y Santibñez Villegas (1580-1645), Letrilla Poderoso Caballero / Es don Dinero. In Biblioteca de Autores Espanoles. Desde la formacion del languaje hasta nuestros dias. Tomo sexagésimonoveno. Obras de Don Francisco de Quevedo Villegas. Poesias. Coleccion Ordenada y corregida por Don Florencio Janer. Tomo terceiro. M Rivadeneyra Editor. Madrid 1877. (pág. 93).


Cap. 13 

A Giralda

Junto à catedral a Giralda (1560/68), a torre que se tornou o ex-libris de Sevilh

A antiga torre moura, transformada em campanário, por Herman Ruiz, foi depois chamado de Giralda, quando foi encimada peloconhecido Giraldillo em 1568, escultura (cata-vento) realizada por Juan Bautista Vasquez (1510-1588) e executada em bronze por Bartolomé Morel (1504-1579), que na verdade representava o Triunfo da Fé.

Por este movimento giratório, Agustin de Rojas em El Viagem Entrtenido a personagem Rios pergunta:

“Y a Giralda, qué le falta, si com cada viento se muda?” [1]

 

Andrea Navagero refere a Giralda (1560/68), a torre que marcava o perfil de Sevilha, comparando-a com o campanile de São Marcos.

 “Giunto alla Chiesa vi è un campanile, che è bellissima, & altissima torre, fornita di bellissime campane, & grande, se vi monta per una scala molto piana, & senza gradi, come quella di Venetia, del campanile di san Marco, ma piu commoda, & piu chiara.” [2]

[Junto à Igreja está uma torre sineira, belíssimo e muito alto, com belos e grandes sinos, a que se sobe por uma escada muito suave e sem grades como a de Veneza da torre de São Marcos, mas mais comoda e mais iluminada.]


Diz Rodrigo Caro:

“Una hermosa Cupula: sobre la qual está una urna de bronze de cinco pies de alto sobredorada, y encima della un Colosso, que representa la Fè vencedora, todo de bronze dorado; tiene de altura quatro varasy media, y pesa veinte y ocho quintales, y un ramo como de palma en la mano derecha, tambien de bronze, que pesa dos quintales. En la mano izquierda una vela, com que la mueve el viento…”  [3]

 

E Miguel de Cervantes refere a Giralda quando o Cavaleiro do Bosque conta a D. Quixote que a sua apaixonada:

Una vez me mandô, que fuesse a desafiar à aquella famosa giganta de Sevilla llamada la Giralda, q es tan valiête y fuerte, como hecha de bronze, y sin mudarse de un lugar es la mas movile, y voltaria muger del mundo.” [4]

 

E Lope de Vega na sua comédia La niña de plata, é Dorotea, a personagem principal que exclama

Famosa es la Giralda de Sevilla,

la del Escudo, el Caliz, y la Palma,

por la fama pudiera, y la grandeza

su Alteza enamorarse de su Alteza.”  [5]


Sanchez Coello destaca na sua pintura a Giralda dando-lhe uma luminosidade que contrasta com os tons carregados do céu.


fig. 44 – A Catedral com a Giralda. Pormenor da pintura de Sanchez Coello.

 

A Giralda entre Santa Justa e Santa Rufina

Associadas à Giralda estão as irmãs Santa Justa e Santa Rufina, padroeiras de Sevilha, que terão protegido a torre no terramoto de 1504.

Luís de Vargas (1502/06-1567), pintou entre 1563 e 1568, um fresco das Santas, segurando a Giralda, que, contudo, foi destruído.

Conhece-se, porém, uma tela de Miguel de Esquivel, (c.1595-1621), que reproduziu esse fresco e que consagrará a representação da intervenção das Santas em pinturas posteriores.

 

fig. 45 - Miguel de Esquivel, (c.1595-1621), Santas Justa y Rufina 1620, óleo s/tela 246 x 180 cm. Catedral de Sevilha.

 

Uma das mais conhecidas destas representações é a de Esteban Murillo (1617-1682), datada de 1666.


 fig. 46 - Bartolomé Esteban Murillo (1617-1682), Santa Justa e Santa Rufina 1666, óleo s/ tela 200 x 176 cm. Museu de Belas Artes de Sevilha.

 

Murillo não esquece os barros e cerâmicas de Triana às quais as santas estavam ligadas pela sua actividade da olaria.

 


 fig. 47 - Bartolomé Esteban Murillo (1617-1682), Pormenor de Santa Justa e Santa Rufina 1666, óleo s/ tela 200 x 176 cm. Museu de Belas Artes de Sevilha.



[1] Agustin Rojas (1572-c,1635), El viagem entretenido de Agustin de Rojas, natural de la villa de Madrid. En la Empreta Real Madrid M. DC. III. (pág. 7). BNE.

[2] Andrea Navagero (1483-1529), Il Viaggio fatto in Spagna, et in Francia, dal Magnifico M. Andrea Navagiero, fu oratore dell’Ilustrissimo Senato Veneto, alla Cesarea Maesta di Carlo V. Com la descrittione particolare delli luochi, & costumi delli popoli di quele Provincie. In Vinegia apresso Domenico Farri. 1563. (pág. 13).

[3] Rodrigo Caro, Antiguidades y Principiado de la Ilustrissima Ciudad de Sevilla. Y Chorographia de su Convento Iuridico, o antigua Chancilleria. En Sevilla, por Andres grande. Impressor de Libros. Sevilla Año 1634. (pág. 29 e 39).

[4]  Miguel de Cervantes, Segunda Parte del Ingenioso Cavallero Don Quixote de La Mancha, Cap. XIIII. En Madrid por Iuan de Cuesta. Ano 1615. (pág. 74v).

[5] Lope de Vega Carpio (1562-1635), La niña de plata, Hallaràse esta Comedia, y otras de diferentes. Títulos, en Madrid en la lmprenta de Antonio Sanz en la Plazuela de la calle de la Paz. Año de 1739. (Jornada primera pág. 5). BNE.